In relatie tot goed (politiek) leiderschap stelde historica Beatrice de Graaf in het tv-debatprogramma Buitenhof*: “Eigenlijk moet je bij politieke leiders kijken naar wat voor grondhouding ze hebben, wat voor deugden ze verspreiden. Dat is het enige wat hoop op de toekomst geeft.” Het zijn de wijze woorden van haar grote voorbeeld: de befaamde historicus Johan Huizinga.
“Als je zo handelt, dan komt het goed met de gemeenschap”, aldus de Graaf. Dit betekent dat je ook kritisch naar jezelf moet durven kijken. Dat je eerlijk bent over je eigen tekortkomingen: dat je laat zien waar je zelf fouten hebt gemaakt en waar je zelf wellicht te lang hebt gewacht om in actie te komen.
Op het gevaar af dat ik je nu meesleur in de politieke modus omdat het over deugden gaat: Huizinga schreef begin vorige eeuw, net na WO I, ‘Herfsttij der Middeleeuwen’. In dit boek betoogde hij onder andere tegen de toenemende verruwing van de maatschappij. Toen al? Of is zogenaamd verlies van beschaving simpelweg van alle tijden? En wat is dan beschaving?
Huizinga zag geschiedenis niet als een wetenschappelijk tijdverdrijf maar wilde zijn publiek via pakkende beelden moreel aansporen. Precies hetzelfde stond de Graaf voor in haar Huizingalezing**: het vertellen van hoopvolle verhalen in tijden van crisis en onzekerheid. Verhalen in de ruimste zin van het woord, waarin zeker ook de feiten van meningen worden gescheiden. Niet geheel onbelangrijk in deze tijd. Dit is dan ook, naar mijn stellige overtuiging, exact wat je van politici en andere leidinggevenden mag verwachten, zeker in tijden van rauwe en verruwde werkelijkheid. In tijden van mogelijk verlies van beschaving.
Van zowel (landelijke) politici als andere leidinggevenden mag je verwachten dat ze hun team – landgenoten respectievelijk werknemers – helpen te bepalen wat goed en kwaad is. Dat ze op basis van persoonlijke integriteit en ethische overtuigingen helpen het moreel kompas van hun teamleden te richten. Dat ze het goede doen, gebaseerd op hun innerlijk kompas. Dat ze keuzes maken die in lijn zijn met wat voor hen belangrijk is, zelfs als het niet altijd de gemakkelijkste of meest populaire keuze is.
Dat geldt ook voor leidinggevenden: voor de grondhouding die ze hebben en wat voor deugden ze verspreiden. Dit schept hoge verwachtingen voor onze leiders van morgen. En door wie onze leiders worden gevolgd. Zeker in moeilijke tijden zoals nu.
* Buitenhof, 22 december 2024 (https://www.vpro.nl/buitenhof/lees/in-de-uitzending/2024/22-december.html)
** Op 12 december ’24 hield Beatrice de Graaf de 53e Huizingalezing in Leiden. Deze lezing is in boekvorm verschenen als ‘Wij zijn de tijden. Geschiedenis in crisistijd’.